 FRYDERYKCHOPIN (1810–1849), największy kompozytor pol., pianista; ur. w Żelazowej Woli, gry fortepianowej uczył się w Warszawie u W. Żywnego, następnie kształcił się (1826–29) pod kierunkiem J. Elsnera w Szkole Gł. Muzyki; od 1818 występował na koncertach publ. w Warszawie, 1826 — w Dusznikach, 1829 — w Wiedniu; 1830 opuścił Warszawę, 1831 osiedlił się w Paryżu; początkowo często koncertował (Czechy, Niemcy, W. Brytania), zyskując sławę eur., później poświęcił się gł. kompozycji i pracy dydaktycznej; przyjaźnił się z George Sand, z którą odbył podróż na Majorkę, do Marsylii i Genui; zmarł w Paryżu. Chopin utrzymywał kontakty z kołami eur. awangardy kult. (R. Schumann, F. Mendelssohn-Bartholdy, F. Liszt, H. Heine, H. de Balzac, E. Delacroix i in.) i z emigracją pol. (A. Mickiewicz, S. Witwicki, J. Ursyn Niemcewicz, C. Norwid, J. Fontana). Tworzył niemal wyłącznie kompozycje fortepianowe: z orkiestrą — 2 koncerty (f-moll 1829, e-moll 1830), Rondo a la Krakowiak, Wariacje na temat Mozarta; solowe — 3 sonaty, 2 fantazje, 27 etiud, 25 preludiów, 16 polonezów, 57 mazurków, 19 walców, 19 nokturnów, 4 ballady, 4 scherza, 4 impromptus, Barkarola, Berceuse i in. drobne utwory; twórczość kamer. (trio fortepianowe, utwory na fortepian i wiolonczelę), pieśni solowe. Twórczość Chopina wywarła ogromny wpływ na muzykę 2 poł. XIX i pocz. XX w., zwł. kompozytorów neoromant. (F. Liszt, R. Wagner i in.) i przedstawicieli szkół nar. (ros., skand.) |
LUDWIG VAN BEETOVEN (1770–1827), kompozytor niem.; jeden z klasyków wiedeńskich i największych twórców muzyki. Do 1792 przebywał w rodzinnym mieście Bonn, gdzie był muzykiem nadwornym. W 1792 wyjechał do Wiednia; uczył się m.in. u J. Haydna i A. Salieriego, wsławił się jako pianista i improwizator (1795 pierwszy koncert publ.). W 1796 odbył podróże m.in. do Pragi i Berlina. W Wiedniu zaprzyjaźnił się z hr. F. von Brunswik i jego siostrami, Teresą i Józefiną (jedna z nich jest prawdopodobnie adresatką listów „do nieśmiertelnej ukochanej”). Dzięki pomocy materialnej możnych mecenasów oraz wydawaniu swych dzieł Beethoven tworzył jako niezależny artysta. Jego światopogląd, postawę estet. ukształtowały humanist. tendencje oświecenia, hasła subiektywizmu i uwielbienia natury okresu Sturm und Drang i idee Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Osobista tragedia — zanikanie słuchu (wynikiem psych. załamania Beethovena był list do braci — „testament heiligenstadzki” z 1802) i zupełna głuchota od 1818, nie zachwiała postawą Beethovena jako twórcy. Sztuka Beethovena nie oznacza rezygnacji, jest wyrazem dram. walki i afirmacji życia. Szkice i notatki Beethovena ukazują niezwykle dynamiczny proces twórczy — dążenie do doskonałego opanowania materii dźwiękowej. Jako kompozytor z przełomu epok klasycyzmu i romantyzmu w muzyce, wybitny nowator w zakresie formy, faktury instrumentalnej (rozbudowa orkiestry) — Beethoven wytyczył kierunek rozwoju muzyki na cały XIX w. Z twórczości orkiestrowej na pierwsze miejsce wysuwają się symfonie: I — C-dur (1800), III — Es-dur, zw. Eroica (1803), V — c-moll (1808), z unisonowym motywem „losu” we wszystkich częściach; VI — F-dur, zw. Pastoralną (1808), 5-częściowa, oddająca wiejską atmosferę; IX — d-moll (1824), z finałową kantatą do słów Ody do radości F. Schillera, wyrażającą ideę ogólnoludzkiego braterstwa; uwertury programowe (Coriolan 1807, Egmont1810), 5 koncertów fortepianowych (III — c-moll 1802, V — Es-dur 1809), Koncert skrzypcowy D-dur (1806). Utwory kameralne: 10 sonat na skrzypce i fortepian (A-dur, zw. Kreutzerowską1803), 6 sonat na wiolonczelę i fortepian, tria, 17 kwartetów smyczkowych, kwintety, sekstety, septet, oktet; na fortepian: 32 sonaty (c-moll Patetyczna 1799, cis-moll zw. Księżycową 1801, C-dur zw. Waldsteinowską 1804, f-moll zw. Appasionata 1805, Es-dur Les Adieux 1810, B-dur Für das Hammerklavier 1818), wariacje (m.in. C-dur na temat walca A. Diabellego 1823), bagatele, ronda. Spośród dzieł wok.-instrumentalnych najważniejsze są: jedyna opera Fidelio (3 wersje 1805–14, z 3 uwerturami Leonora I, II, III, oraz uwerturą Fidelio); wielka msza symfoniczna Missa Solemnis (1823); oratorium Chrystus na Górze Oliwnej (1803), pieśni (Adelaida, cykl Do dalekiej ukochanej).
PIOTR CZAJKOWSKI (1840–93), kompozytor ros.; 1866–78 prof. konserwatorium w Moskwie; dzięki pomocy materialnej N. von Meck poświęcił się wyłącznie pracy twórczej; odbywał podróże koncertowe po Europie (1891 w Ameryce Pn.), dyrygując swymi kompozycjami; muzyka Czajkowskiego łączy eur. osiągnięcia techniki kompozytorskiej z pierwiastkami nar.; cechuje ją bogactwo inwencji melodycznej i głęboki emocjonalizm; w symfoniach wiąże Czajkowski romantyczne założenia programowe z klas. jasnością formy; w operach skupia się na psych. konfliktach bohaterów, co powoduje przewagę pierwiastków lirycznych; muzyka sceniczna — opery: Wojewoda (1869), Eugeniusz Oniegin (1879), Mazepa (1884), Trzewiczki (1887, wg N.W. Gogola), Dama pikowa (1890, wg A.S. Puszkina), Jolanta (1892) i in.; balety: Jezioro łabędzie (1877), Śpiąca królewna (1890), Dziadek do orzechów (1892); symfonie: I g-moll „Zimowe marzenia” (1866), IV f-moll (1877), V e-moll (1888), VI h-moll, zw. Patetyczną (1893), Manfred (1885); uwertury, fantazje: Romeo i Julia (1869), Burza (1873), Francesca da Rimini(1876); poematy symfoniczne, Kaprys włoski (1880); Koncert skrzypcowy (1878), Wariacje „Rokoko” na wiolonczelę i orkiestrę (1876); muzyka fortepianowa: Koncert b-moll (1875), cykl miniatur Pory roku (1876); utwory kamer., pieśni.
JOHANN SEBASTIAN BACH (1685–1750), niem. kompozytor i organista; 1703–07 organista w Arnstadt i Mühlhausen, 1708–14 organista i muzyk na dworze ks. Wilhelma Ernesta w Weimarze, 1714–17 koncertmistrz kapeli weimarskiej, 1717–23 organista na dworze ks. Leopolda w Köthen, 1723–50 kantor szkoły przy kościele Św. Tomasza w Lipsku; tamże, od 1729, prowadził koncerty Collegium Musicum. Dorobek twórczy Bacha stanowi szczytowe osiągnięcie muzyki baroku, jest nie tylko syntezą dotychczasowych zdobyczy kompozytorskich, ale także przygotowaniem nowych rozwiązań techn., w pełni wykorzystanych dopiero przez romantyków. Bach uprawiał niemal wszystkie znane w baroku formy i gatunki; osiągnął mistrzostwo w zakresie konstrukcji polifonicznych (fuga). Linia melodyczna w muzyce Bacha, wynikająca z zasady snucia motywicznego, podporządkowuje się stałej pulsacji rytmicznej; harmonika jest oparta na systemie dur-moll, ale harmoniczne konsekwencje polifonii Bacha wykraczają poza barok. i klas. pojmowanie systemu funkcyjnego. Za życia był znany i ceniony gł. jako organista i pedagog; popularność Bacha jako kompozytora datuje się od 1829, kiedy to F. Mendelssohn-Bartholdy w 100 lat po prawykonaniu odtworzył jego Pasję wg św. Mateusza(1729). Ważniejsze kompozycje: Pasja wg św. Jana (1723), Magnificat (1723), Msza h-moll (1733), ponad 200 kantat kośc. i świeckich, motety, chorały; muzyka instrumentalna: suity, koncerty, 6 Koncertów brandenburskich (1721); utwory kamer.; utwory na instrumenty klawiszowe: suity, toccaty, Das wohltemperierte Klavier (t. 1–2 1722–44), Suity angielskie (ok. 1722), Suity francuskie (1722),Koncert włoski (1734), Wariacje Goldbergowskie (1742); twórczość organowa: fantazje, preludia, fugi, opracowania chorałowe; Musikalisches Opfer (1747), Kunst der Fuge (1750).
WOLFGANG AMADEUS MOZART (1756–91), kompozytor austr., jeden z klasyków wiedeńskich. Występował od 6 roku życia z ojcem Leopoldem i siostrą Anną Marią, grał na klawikordzie, klawesynie, fortepianie, organach i skrzypcach na dworach cesarskich, król. i w salonach arystokracji w całej Europie; 1769–77 i 1779–81 był koncertmistrzem kapeli arcybiskupa w Salzburgu; wyjeżdżał w tym czasie do Włoch, Wiednia, Monachium, Mannheimu i Paryża. Od 1781 przebywał stale w Wiedniu, mianowany tamże 1787 kompozytorem cesarskim. Twórczość Mozarta stanowi syntezę tradycji niem. i wł. i obejmuje wszystkie ważniejsze ówczesne formy muzyczne. W muzyce dram. nawiązał do zdobyczy szkoły neapolitańskiej (opery serio: Idomeneo1781, La clemenza di Tito 1791, wł. opery buffo: La finta giardiniera 1775, Wesele Figara 1786, Cosí fan tutte 1790) oraz niem. singspielu (Bastien und Bastienne 1768, Uprowadzenie z seraju1782 oraz Czarodziejski flet 1791, którego tematyka stała się punktem wyjścia romant. opery niem.); w dramma giocoso Don Giovanni (1787) zespolił elementy komiczne i poważne. W twórczości instrumentalnej Mozarta na pierwszy plan wysuwają się formy cykliczne, gł. symfonie (49), m.in. D-dur zw. Paryską, C-dur zw. Linzką, D-dur zw. Haffnerowską, D-dur zw. Praską, a zwł. 3 ostatnie z 1788: Es-dur, g-moll, C-dur zw. Jowiszową. W sonatach (19) i koncertach fortepianowych (28) oraz w sonatach skrzypcowych (33) i w kilkunastu koncertach na skrzypce, flet, klarnet, fagot, róg, 2 i 3 fortepiany, 2 skrzypiec, skrzypce i altówkę, flet i harfę — przyjął Mozart 3-częściowy cykl sonatowy, natomiast w kwartetach smyczkowych (23), zwł. późniejszych, cykl 4-częściowy (z menuetem); nadto skomponował 4 fantazje, ronda, wariacje na fortepian, 6 kwintetów smyczkowych, 8 triów fortepianowych, ponad 30 divertimenti i serenad na orkiestrę (m.in. popularna Eine kleine Nachtmusik), 18 mszy, Requiem (dokończone przez F.X. Süssmayra), motety, pieśni. Katalog kompozycji Mozarta opracował L. von Köchel (Köchel-Verzeichnis, skrót: K.V.); nowe wyd. zbiorowe dzieł Mozarta (w planie 120 tomów) wychodzi w Salzburgu od 1955. Cennym źródłem wiedzy o życiu i twórczości Mozarta są jego Listy (przekład pol. I. Dembowskiego 1991).
Skopiowano z: http://www.gim.kargowa.pl/almanach/kompozytorzy.htm